SLUŽBA ZA MIKROBIOLOGIJU
Začeci Mikrobiološkog laboratorija datiraju još od formiranja prvog Doma zdravlja u Travniku, koji je do izgradnje zgrade Doma narodnog zdravlja (1928) bio privremeno smješten u baraci u krugu stare zgrade bolnice. Laboratorij je formiran 1921. godine na inicijativu prof. dr Andrije Štampara koji se posebo zalagao za osnivanje ovakvih ustanova. Uz kožno –venerični dispanzer radio je i mikrobiološki laboratorij. Prvi bakteriolog bio je dr. ( )Orlić. Do 1941. godine ovaj labiratorij je pokrivao potrebe prilično razvijene higijensko-epidemiološke službe centralne i sjeverne Bosne.
U toku Drugog svjetskog rata službu je vodio dr. Rafael Nahmias, dermatovenerolog koji poslije oslobođenja postaje upravnik Sanitetsko-higijenske stanice i bavi se bakteriološkom dijagnostikom.
Od 1957. godine pri Sanitarno-epidemiološkoj stanici se formiraju posebni odsjeci, a među njima i Bakteriološki. Slijedeće godine ova ustanova se transformira u sreski Higijenski zavod koji će imati velike zasluge u preventivnoj zdravstvenoj službi. U Zavodu stalno radi epidemiolog, a povremeno iz Ministarstva zdravlja u Sarajevu biva raspoređen i mikrobiolog. Pored osnovnih bakterioloških pretraga, laboratorij u to vrijeme vrši i bakteriološku i hemijsku obradu voda i životnih namirnica. Ispituje sumnjive grupe na kliconoštvo, vrši kompletnu obradu stolice, raznih sekreta i briseva grla.
Sa razvojem sličnih ustanova u drugim gradovima vremenom se potreba za ovim Zavodom smanjuje, pa on kao samostalna ustanova prestaje postojati 1963. godine kada zajedno sa Bakteriološkim laboratorijem ulazi u sastav Medicinskog centra Travnik.
U narednom periodu stručni nadzor nad Laboratorijem vrši mikrobiolog iz Zenice, a osnovni posao je nosio viši medicinski laborant Nikola Čulibrk. Od 1973. godine laboratorij ima svog stalnog mikrobiologa, prim. dr. Nirvanu Hubjar.
Sa preseljenjem u namjenske prostorije nove bolnice Laboratorij dobiva sve uslove za rad. Sa novom opremom proširuje se lepeza mikrobioloških i seroloških pretraga. U predratnom periodu on u potpunosti zadovoljava sve potrebe primarne i sekundarne zdravstvene zaštite travničke regije i bugojanske subregije. Vrši rutinske bakteriološke pretrage, ima parazitološki odsjek i odsjek serologije. Godišnje pred rat u prosjeku čini 63000 pretraga, što ga svrstava u laboratorije sa većim obimom posla. Najviše pretraga radi se za potrebe Higijensko-epidemiološke službe, te primarne zdravstvene zaštite.
U Laboratoriju 1990.g. djeluje 14 zaposlenih, od toga 2 ljekara specijaliste medicinske mikrobiologije, glavni tehničar, sedam laboranata, tri pralje laboratorijskog posuđa i spremačica.
Izbijanjem rata službu napušta jedan ljekar, šest laboranata, dvije pralje i spremačica. Neko vrijeme sav posao nosi jedan ljekar prim. dr. Nura Bazdulj, koja preuzima službu, te jedan laborant i jedna pralja. Zbog velikih migracija stanovništva i koncentracije izbjeglica u gradu obim poslova se povećava. Ljekar obavlja i sve laborantske poslove. Najviše se radila obrada briseva rana i uzoraka krvi na lues.
Prekinut je rad reumatskih testova zbog ukidanja “farme” ovnova i zečeva čija krv je neophodna za tu vrstu pretraga. U augustu 1992.g. u službu se primaju tri nova laboranta, ali su nakon godinu dana dva povučena iz službe. Sa bolničkog odjeljenja 1994.g. laboratoriji se dodjeljuju dva nova radnika na mjesto laboranta i angažovan je ranije penzionisani laborant sa velikim iskustvom.
U martu 1994.g na području grada izbija epidemija trbušnog tifusa. U rekordnom roku postavljena je dijagnoza, uzročnik je izoliran iz stolice, urina, krvi oboljelih i dokazan je serološki-Widalovom reakcijom. Higijensko-epidemiološka služba poduzima sve potrebne mjere iz njenog domena. Angažiran je infektolog. Broj pretraga vezan za ovo oboljenje veoma je porastao. Pregledani su ekskreti svih osoba koje su eventualno mogle biti zaražene. Broj analiza voda također je bio u velikom porastu. U vodi su pronađene bakterije koje su idikatori fekalnog zagađenja. Ukupno je oboljelo 114 osoba. Nije zabilježen ni jedan smrtni slučaj iako je među oboljelim bilo i djece i staraca. Epidemija je zaključena u junu 1994. godine.
BIOHEMIJSKOHEMATOLOŠKA SLUŽBA
Laboratorij u Travniku je djelovao prije Drugog svjetskog rata u sklopu Sanitetsko- epidemiološke stanice, koja postaje najprije republički a potom sreski Epidemiološki zavod. Biohemijsko-hematološki laboratorij formiran je u Bolnici 1956. godine za što je zaslužna mr. phr. Raonjić Nada. Oko sebe je okupila ekipu tehničara, Vrnomarković Nikolu, Ulemić Azemu, Tirić Senada i Haznadarević Poljarević Džehvu. Laboratorij je smješten u jednoj baraci u krugu stare bolnice, a potom u samoj bolničkoj zgradi. Ubrzo svoju djelatnost Laboratorij proširuje i na Dom zdravlja. U početku posjeduje samo osnovnu opremu, rade se rutinske pretrage u malim serijama, izvjesno vrijeme se rad odvija bez biohemičara.
Godine 1969. Službu preuzima mr. Kartić Kuliš Zrinka, ing. medicinske biohemije. Te godine Laboratorij useljava u nove prostore Bolnice i dobiva novu i savremenu opremu. Montira se i nalitička vaga, dobiva plameni fotometar te novi spektofotometar. Objedinjuje se sva laboratorijska služba na jednom mjestu i proširuje dijapazon savremenih laboratorijskih pretraga. U oktobru 1987. instalira se biohemijski nalaizator firme Abbot. Time se postiže visoka preciznost u analizama uz ekonomičnost i potrošnju male količine seruma.
Godine 1988. nabavlja se i prvi hematološki brojač. Svojim visokim stručnim nivoom i visokodiferentnim pretragama ova služba je pokrivala širi teren Travnika, pa i susjednih općina. Razvija sve punktove na terenu i u svojim priručnim laboratorijama. Godišnje se načini oko 600 000 analiza.
Kroz službu od njenog osnivanja su prošli:
-mr. ph. Radonjić Nada (1956-1973)
-ing. Kuliš Zrinka, specijalista medicinske biohemije (1969-1992)
-ing. Bilala Fatima, hemičar (1974-1979)
-prof, biologije Pašalić Mirjana (1978-1992)
-mr. Čurić Muhamed, biolog diplomat medicinske biohemije (1980-1992)
-dipl. farmaceut Čelina Ankica, zaposlena od 1980. g.
Pred sam rat u službi su radila 4 visokostručna radnika, 25 laborantskih tehničara i 8 pomoćnih radnika. Po agresiji na BiH šef službe napušta posao a Službu preuzima mr. Muhamed Čurić koji u toku 1992. godine po zadatku odlazi na novu dužnost a stručni nadzor preuzima prof. Ibrahim Bureković. Angažovanjem ing. hemije Mirsade Arnautović uz laborante na čelu sa glavnom sestrom. Služba uspijeva uz stare aparate i nedostatak hemikalija zadovoljiti potrebe Bolnice u biološko laboratorijskoj dijagnostici. Već 1994. godine uspijevaju se nabaviti novi aparati i taj trend je prisutan i danas tako da je oformljena jedna izuzetno savremena laboratorija.
Vidljivo je da Laboratorij početkom rata ostaje bez kadra, sa samo jednim stručnim licem farmaceutom i devet laboranata. Rad je bio organizovan sa centralnom laboratorijom u Bolnici i četiri isturena punkta: Dom zdravlja Travnik, Kombinat “Borac” Travnik, Turbe i Rudnik Bila. Služba je radila 24 sata. Bez obzira na sve nedostatke Laboratorija je cijelo vrijeme rata izuzetno vitalna i funkcionalna. Ona i danas predstavlja jedan od nezaobilaznih segmenata Kantonalne bolnice Travnik.
SLUŽBA ZA RADIOLOŠKU DIJAGNOSTIKU I ULTRAZVUK
Radiološka služba se formira tek sedamdesetih godina. Rentgen aparati su postojali u staroj bolnici pri hirurškoj i internističkoj službi, ali je samo na Hirurgiji postojao odgovarajući stručni kadar za njegovo opsluživanje. Aparat je bio američke proizvodnje firme “Fischer” i Bolnici je dodijeljen kao humanitarna pomoć nakon Drugog svjetskog rata. Jedno vrijeme se cijela radiološka dijagnostika, skopija bolesnika, rad ftiziologa vršila na hirurškom odjelu. Dr. Rosenzweig je internističke bolesnike skopirao na istom rentgen aparatu. Snimanje se vršilo na papirnim filmovima koji su se ručno razvijali u tamnoj komori. Aparat je vjerovatno dosta rasipao zračenje. Zamijenjen je rentgenom marke “Morava” proizvedenim u EI Niš.
Razvojem hirurškog odjela i rastom njegovih zahtjeva, a zahvaljujući prim. dr. Rakigjiji nabavlja se u to vrijeme najmoderniji aparat “ Grafoskop” i u Travnik dolazi prvi obučeni radiološki viši tehničar Orlandini Bogdanka. Na kurs u Beograd dr. Rakigjija šalje Grgić Zoricu, Blažević Tomislava i Didak Tomu. Tako formirana ekipa srednjih tehničara postaje kadrovska osnova Rtg kabineta. Na povremeni rad kao konzilijarni radiolog dolazi iz zeničke bolnice radiolog dr. Talajić.
Sedamdesetih godina Čatić Džemila odlazi na specijalizaciju i njenim dolaskom kao prvog radiologa travničke bolnice nastaje uspon ove službe do zavidnog nivoa. Nabavlja se novi rtg-e lanac Filipsove proizvodnje, specijaliziraju novi radiolozi i školuju rtg-e tehničari. Zbog velikog obima posla nabavlja se automatska komora, a jedno vrijeme u službi su radila tri radiologa i pet rtg-e tehničara. Uvode se najsuvremenije metode radioloških pretraga kakve se rade i na kliničkom nivou. Sve to zahvaljujući velikoj upornosti, entuzijazmu i stručnosti prim. dr. Džemile Čatić. Na žalost, taj uspon se zaustavlja njenim odlaskom. Radiologiju vodi dr. Drago Međedović, a potom dr. Sekula Miličević, da bi uskoro služba ostala bez i jednog radiologa.
Osamdesetih godina sa specijalizacije dolazi prim. dr. Vildane Ibrišimbegović, koja čini novi preporod u ovoj službi. Nabavlja se još suvremeniji aparat “Telestat” i kupuje prvi aparat za ultra- zvučnu dijagnostiku.
Od 25 zaposlenih u Službu u toku rata ostaju samo liječnici dr. Vildana Ibrišimbegović i dr. Ekrem Mahmutović te RTG tehničari Ifet Halep i Nihad Mrkonja. Veliki problem postaje nedostatak hemikalija, filmova, električne energije i česti kvarovi na dotrajalim aparatima. Danas na ovome Odjelu rade radiolozi dr. Mahmutović i dr. Hasib Jareb kojima će se uskoro pridružiti dr. Amela Softić i dr. Kerić. Uz novi RTG i CT aparat firme “ Piker “ i savremeni EHO aparat ova služba predstavlja okosnicu buduće dijagnostike Bolnice.

SLUŽBA ZA FIZIKALNU TERAPIJU I REHABILITACIJU
Od 1963. godine počinju se u Bolnici u okviru Hirurgije primjenjivati fizikalno-terapeutske metode. Prvi fizioterapeut je Lovrić Stipo koji vrši manuelnu masažu i vodi vježbe. Nabavljen je parafin i solux lampa. Od 1964. g. u Travnik dolazi iz Sarajeva konsultant dr. Davorin Sekso, specijalista ortoped fizijatar. On kao saradnik djeluje sve do 1983. godine.
Godine 1973. školu za fizioterapeuta u Banjoj Luci pohađa Ivica Marić. Slijedeće godine Odsjek počinje sa radom u zgradi do ulaza u Bolnicu. Nabavljaju se parafinske kupke, kratkovalna dijatermija, ultrazvučni aparat, elektroterapija. Osamdesetih godina prostor se adaptira i proširuje za potrebe termo, elektro, kinezi i hidroterapije. Kupljen je aparat za elektroterapiju i kada sa podvodnom masažom.
Od 1983. godine organiziran je rad ortopedske ambulante u Travniku u saradnji sa zeničkom bolnicom, te tri puta sedmično iz Zenice dolaze ljekari ortopedi kao konsultanti. Dva puta mjesečno dolaze i radnici iz Ortopedskog preduzeća “Neretva” radi zbrinjavanja ovog područja ortopedskim pomagalima. Kasnije se u rad uvodi i metoda primjene interferentnih struja, a nabavljeno je i nekoliko aparata koji su do sada amortizovani.
Dolaskom dr. Biljane Čerović 1985.g. ustanova dobiva prvog fizijatra specijalistu. Naredne godine specijalizaciju završava i dr. Sadija Kaimović i uz povećanje broja radnika fizioterapeuta popunjen je potrebni kadar za normalno funkcioniranje službe.
Rad se odvija u okviru stacionarnog i ambulantnog tretmana pacijenata. Stacionarni dio raspolaže sa 20 postelja u pet bolesničkih soba. Fizioterapeutske usluge u okviru ostalih odjeljenja u Bolnici provode se tokom radnog vremena kao nastavak konsultativne djelatnosti fizijatara.
Pošto usluge ove službe koriste stanovnici obližnjih mjesta organizirana je u Bugojnu i u Novom Travniku za ta područja ambulantna djelatnost fizikalne terapije i rehabilitacije uz fizijatra kao konsultanta.
U toku rata najveći dio osoblja napušta Fizijatriju ali ostaju liječnici koji djeluju na odjelima.
Danas je ovaj odsjek renoviran i moderno opremljen. Broji 19 postelja.
TEHNIČKA SLUŽBA
Buran razvoj grana zdravstvene djelatnosti iziskivao je i razvoj pratećih nemedicinskih djelatnosti u Bolnici. Iste su neophodne za nemedicinski konfor bolesnika, održavanje tehnike, održavanje zgrada, prevoz i slično. Iz toga razloga je 1960. godine formirana Tehnička služba. Osnivanje i organizaciju ove Službe je preuzeo Beganović Salih. Iskusan radnik u ovim poslovima i entuzijasta, organizirao je i zavidno opremio službu, tako da je medicinska praksa nesmetano mogla funkcionirati upravo zahvaljujući njenom radu.
Preuzeta je nabavka i priprema hrane za bolesnike i dežurno osoblje, prevoz bolesnika, osoblja, usluge vešeraja, kotlovnice i sve potrebne majstorske usluge. Do 1973. godine Služba je vršila i kompletnu nabavku nemedicinske opreme i potrošnog materijala. Odlaskom Beganović Saliha u penziju 1973. godine, Službu preuzima Todorović Čedo, a od 1976. godine njome rukovodi Gašo Nikica.
Do pred rat Služba je u svom sastavu imala 54 radnika raznih profila. Kuhinja je dnevno proizvodila 3 500 obroka za bolesnike raznog dijetalnog profila i dežurno osoblje te topli obrok. Dnevni kapacitet vešeraja je bio 350 kg. veša te svakodnevna isporuka tehnološke pare za sterilizaciju i grijanje, toplu vodu, majstorske usluge, usluge proizvoda i dr.
U ratu dolazi do totalnog kolapsa vešeraja jer se zbog nedostatka električne energije i tehnološke pare veš pere ručno a suši na štrikovima. Kuhinja radi smanjenim kapacitetom, hrana se kuha na “ poljski naćin” na šporetima. Od 1995. godine Službom rukovodi ing. Emra Blažević.
POSLIJERATNA OBNOVA I MODERNIZACIJA KANTONALNE BOLNICE TRAVNIK
Protekli ratni period kroz koji je prošla travnička bolnica iznio je na vidjelo svekolike vrijednosti ovoga kolektiva. Svi oni koji su ostali raditi u Bolnici u to vrijeme potvrdili su se kao veliki humanisti, nesebično dajući od sebe maksimalan angažman. Oni su nastavljači svijetle tradicije koju su u temelje ove ustanove, kroz stotinu godina njenog postojanja, utkivali pioniri zdravstva i oni mnogobrojni ljekari koji su svojim zalaganjem vidno unaprijedili rad travničke bolnice. Mnogobrojnom medicinskom i drugom osoblju travničke bolnice, koje je u ovoj knjizi ostalo anonimno, ukazujemo veliku zahvalnost na činjenici da su u vrijeme rata ostali u Bolnici koja je na određen naćin postala njihov drugi dom.
Posebno želimo istaći doprinos žena koje su kao ljekari, medicinske sestre, laborantkinje i radnice na drugim zadacima podnijele ogromnu žrtvu. One su se kao majke i supruge predano posvetile radu pokazavši izuzetnu energiju, veliku hrabrost i umješnost da se snađu u teškim okolnostima.
U najtežim danima, juna 1993. godine uspostavljena je funkcija glavne sestre Bolnice i na to odgovorno mjesto imenovana je veoma autoritativna, stručna i odgovorna Čorhodžić Nadira. Ona s glavnim sestrama bolničkih odjela formira tim koji uz neprekidan danonoćni rad educira nove sestre i
-------------------------koje ulažući maksimalan napor, znanje i spretnost daju poseban pečat radu Bolnice u ratnom periodu. Cijelo to vrijeme medicinsko osoblje travničke bolnice na čelu sa liječnicima ostali su vijerni Hipokratovoj zakletvi braneći i na taj naćin civilizacijsku tekovinu multietničke Bosne.
Vrijeme od 1995. godine predstavlja prekretnicu u radu ove ustanove. Nakon potpisivanja Daytonskog sporezuma i obustave rata u Bosni i Hercegovini započinje novo poglavlje u njenom radu. U drugačijim uslovima koji nisu opterećeni ratnom neizvjesnošću, sa bogatim iskustvom stečenim u nevjerovatnim događanjima minulog rata, medicinsko osoblje travničkle bolnice i dalje ulaže napor, sada na izgradnji boljeg i savremenijeg radnog ambijenta. Potrebno je mnogo truda i napora da stvari dođu na svoje mjesto i da se kompleksna struktura Bolnice u svim njenim segmentima obnovi ali i uključi u napredne tokove moderne medicinske prakse. Svakodnevne napore na tom planu ulaže kolegij Bolnice kojeg danas čine:
direktor Bolnice, dr. Mirsad Granov
financijski direktor, dipl. ecc. Hakija Alagić
glavna sestra, Belma Hodžić
šef Hirurgije, dr. Branimir Markunović
šef Ginekologije, dr. Rifat Sujoldžić
šef Anesteziologije, dr. Zlatan Živanović
šef Interne službe, dr. Nedžad Hadžić
šef Pedijatrije, dr. Izet Hadžimujić
šef Neuropsihijatrije, dr. Sakib Alibegović
šef Transfuziologije, dr. Hasija Hadžić
šef Radiološke i ultrazvučne dijagnostike, dr. Ekrem Mahmutović
šef Mikrološkog laboratorija, dr. Nura Bazdulj
šef Biohemijsko – hematološkog laboratorija, dr. Mirsada Arnautović
šef Tehničke službe, dipl. ing. Emro Blažević
Dok je u Bosni i Hercegovini bjesnio rat nauka u svijetu je napredovala velikim koracima. Jedan od prvih zadataka bio je uključivanje u savremene tokove medicinske struke pa u tom smislu liječnici i osoblje pohađaju mnogobrojne kurseve i dodatne edukacije.Dok je u Bosni i Hercegovini bjesnio rat nauka u svijetu je napredovala velikim koracima. Jedan od prvih zadataka bio je uključivanje u savremene tokove medicinske struke pa u tom smislu liječnici i osoblje pohađaju mnogobrojne kurseve i dodatne edukacije. Tako novembra 1995. godine, na poziv američke vlade, u SAD odlazi direktor Bolnice dr. Mirsad Granov sa još trojicom kolega iz Federacije BiH. Radilo se o stručnom usavršavanju iz domena organizacije zdravstva i zdravstvene zaštite. Prilikom obilaska hirurških odjeljenja, posebno interesovanje pobudile su nove metode endoskopske hirurgije, koje predstavljaju najsavremeniju hiruršku praksu. Koliko je koristno bilo to iskustvo, svjedoči činjenica, da je samo dvije godine poslije, travnička bolnica bila među prvim i još uvijek predstavlja jedan od najpoznatijih centara u Bosni i Hercegovini po primjeni ove nove hirurške metode.
U centrima za mentalno zdravlje i fizikalnu rehabilitaciju uvode se u primjenu najsavremenije svjetske metode liječenja. Obnova građevinskog prostora bolnice je planirana i vođena tako da se broj kreveta smanjuje na račun komfora i poboljšanja kvaliteta usluga. Uvode se u funkciju nove bolničke discipline: okulistika, otorinolaringologija, infektologija i patologija.
Do danas je izvršena građevinska restauracija oko 70 % bolničkog prostora i sada se sve službe, sem Pedijatrije i Ginekologije, nalaze u obnovljenim prostorima. Obnova zgrade se obavlja najviše zahvaljujući donacijama Holandske vlade, te Ministarstva zdravlja Srednjebosanskog kantona i Federacije BiH.
Godine 1998. travnička bolnica je dobila visoko priznanje od Evropske unije i donaciju u visini od 75 000 ekija, kao podšku naporima koje je učinila u izgradnji multietničke Bosne i Hercegovine